Arabuluculuk, hem uyuşmazlıkların hızlı çözümünü sağlayan hem de mahkemelerin yükünü azaltmaya yarayan önemli bir kurumdur. Ayrıca, taraflara hem zaman kazandırır hem de mahkeme masraflarından kurtarır. Arabuluculukta, taraflar bir araya geldikleri için, uyuşmazlıkları da daha kolay çözebilirler.
Özel hukuk uyuşmazlığında taraf olan kişilerin dava açılmadan önce veya dava açıldıktan sonra başvurdukları uyuşmazlık çözüm yöntemine arabuluculuk denmektedir.
Bu yöntemde taraflar, uyuşmazlığın çözülmesine yardımcı olan ve arabulucu olarak adlandırılan kişiyi, kendi özgür iradeleri ile seçerler. Aynı zamanda hakem olarak da adlandırılan bu kişinin tarafsız ve uzman bir kişi olması lazımdır.
Başka bir deyişle arabuluculuk, uyuşmazlıkların mahkemeler dışında, daha hızlı ve kesin olarak çözümünü sağlayan, hukuk kurumudur.
İş hukukundan kaynaklanan ve ticari davalarda arabuluculuğa gidilmesi mecburiyeti bulunmaktadır. Tüketici davalarında; tüketici hakem heyetinin görevi kapsamında olan uyuşmazlıklar, tüketici hakem heyeti kararlarına yapılan itirazlar ve kanunda belirtilen diğer konular için arabuluculuğa başvurulmalıdır.
İş davalarında ise ihbar tazminatı, kıdem tazminatı, maaşlar, fazla mesai ücreti ile işçi ile işverenin birbirine hakaret etmesi davalarında arabuluculuk desteği alınması mecburidir. Ticari davalarda da kanunda belirtilen maddeler için arabuluculuk desteği alınmak zorundadır.
Mahkemeye bazı uyuşmazlıklar için açılacak davalarda, öncelikle arabuluculuğa başvurulması gerekmektedir. Bunların başında tüketici davaları ile bazı iş davaları (ihbar tazminatı, kıdem tazminatı, maaşlar ve fazla mesai ücreti gibi) gelmektedir.
Uyuşmazlığa taraf olan kişilerin, uyuşmazlığın çözümü için zorunluluk olmamasına rağmen, kendi iradeleri ile arabuluculuğa gitmelerine ihtiyari arabuluculuk denmektedir. Bu ihtiyacı karşılamak için yapılan arabulucu İstanbul başlıklı aramalarda, arabuluculuk konusunda yetkisi ve deneyimi olan kişiler seçilmelidir.
Arabuluculuk sistemi, mahkemelere ikame olarak değil yardımcı olarak oluşturulmuş bir sistemdir. Bu sistemde tarafların anlaşamaması hâlinde, tekrar mahkeme süreci işlemektedir. Önemli bir sistem olan arabuluculuk süreci bazı temel ilkelere göre yürütülmelidir.
Bu ilkeler arabuluculuk yönetmeliği çerçevesinde şu şekilde sıralanmaktadır;
Arabuluculuk sisteminin her sürecinde bu ilkelere uyulması gerekmektedir. Temel ilkelerden uzaklaşılması, olumlu giden sürecin aniden olumsuzluğa dönmesine ve sürecin yarım kalmasına bile neden olabilmektedir. Arabuluculuk sürecinde taraflar avukatlarını da sürece dahil edebilirler, bu nedenle arabuluculuk avukat başlıklı aramalarda, sistemi bilen kişilerin tercih edilmesi gerekmektedir.
Arabuluculuk kanununa göre, hukuk fakültesinden mezun olup kendi mesleğinde en az beş yıl çalışmış olan kişiler, arabulucu olabilmektedir. Bu kişilerin ayrıca, arabuluculuk, iletişim ve görüşme teknikleri ile ilgili uzmanlık eğitimi almış olmaları da gerekmektedir.
Arabuluculuk yapmak isteyen kişilerin, hukuk fakültesini bitirdikten sonra şu konularda mesleki eğitim almaları gerekmektedir;
Bu kişiler mesleki eğitimlerini tamamladıktan sonra, arabuluculuk sınavına girerek geçerli notu almak zorundadırlar. Sınavdan geçerli notu alanlar ise adalet bakanlığınca yayınlanan ve arabulucular listesi olarak adlandırılan listeye kayıt yaptırmak zorundadır.
Sürekli olarak yeni katılımlarla güncellenen arabulucular listesi, Adalet Bakanlığı’nın Hukuk İşleri Müdürlüğü’nde yer alan Arabuluculuk Daire Başkanlığı tarafından hazırlanmaktadır.
Birçok uyuşmazlığın çözümünde özellikle avukat arabulucular daha çok tercih edilmektedir. Bu nedenle de internet ortamında arabuluculuk avukat başlıklarına sıklıkla rastlanmaktadır. Arabulucunun avukat olmasının taraflar için de önemli faydaları bulunmaktadır. Avukat arabulucular, uyuşmazlığın çözümünde daha etkin rol oynayabilirler.
Ayrıca hukuki deneyimleri ile sürece de yön verebilirler. Avukat arabulucular, sürecin anlaşma ile tamamlanmaması durumunda, mahkeme süreci ile ilgili gerekli bilgileri de taraflara iletirler. Avukat arabulucular ayrıca, olumsuz sonuçlanan müzakereler sonunda açılacak davalarda, her iki tarafa da avukatlık yapamazlar.
Arabulucu olabilmek için, arabuluculuk yönetmeliği bazı şartlar belirlemiştir.
Bu şartlar şu şekilde sıralanmaktadır;
Uzlaşmazlıklardan dolayı arabulucu seçmek için yapılan, arabulucu İstanbul başlıklı aramalarda bu hususları yerine getiren ve bakanlığın yayınladığı listede bulunan kişiler tercih edilmelidir.
Arabuluculuk başvurusu, kanunda belirtilen bazı davalar için zorunlu kılınmıştır. Diğer uyuşmazlıklarda ise isteğe bağlı yapılabilmektedir. Zorunlu arabuluculuk başvurusu, ikamet edilen yerdeki adliyeye yapılmaktadır. Adliyede arabuluculukla ilgili birim yoksa bu kez asliye hukuk mahkemelerine başvuru yapılmalıdır.